İSMÂÎL SÂMÂNÎ’NİN VAKFİYELERİ

İSMÂÎL SÂMÂNÎ’NİN VAKFİYELERİ ÜZERİNE

Bahadır Musametov  (İstanbul Medeniyet Üniversitesi Felsefe Bölümü Doktora Öğrencisi)

fotoğraf:İsmail Samani Naıtı-DUŞANBE

Özet

Bu çalışma, Sâmânîler Devleti’nin kurucusu İsmâîl b. Ahmed Sâmânî ve onun torunlarına isnat edilen ve günümüzde Özbekistan’ın farklı arşiv ve kütüphanelerinde bulunan vakfiyelerinin kısa bir tahlilini amaçlamaktadır. Vakfiyeler, bu tür belgeleri üreten kurumların kuruluşunun erken dönemlerindeki İslamî arşiv pratiğinin gelişiminin bir ucunu temsil ettiğinden, onların araştırılması, genel olarak Farsça belgelerin özelliklerine yönelik anlayışımıza katkıda bulunabilir. Ayrıca yalnızca devlet arşivlerinde, kütüphanelerinde ve araştırma merkezlerinde bulunan vakfiyelerin toplanması, sistematikleştirilmesi ve incelenmesi temelinde, sadece vakıf kurumunun bölgenin sosyal ve ekonomik yaşamı üzerindeki etkisini değil, aynı zamanda egemen toprak-tarım ilişkileri sistemindeki rolü ve dolayısıyla Mâverâünnehir ve Horasan halklarının çok az çalışılmış tarihinin birçok sorununu aydınlatacaktır. Araştırmamızın konusunu oluşturan vakfiyelerin  farklı dönemlerde düzenlenmiş olmalarından dolayı vakıf olarak tahsis edilen arazilerin isimlerinin değişime uğramalarının incelenmesi, coğrafi yer adları bilimi açısından da önem arz edeceği kanaatindeyiz. Bu bağlamda makalede İsmâîl b. Ahmed Sâmânî ve onun torunlarına isnat edilen üç vakfiyenin içeriğinin genel resmi ve bağışlanan arazinin vakfı evlâd kategorisinde yer almasının nedenleri araştırılacaktır.

Anahtar Kelimeler: İsmâîl b. Ahmed Sâmânî, vakfiye, vakfı evlâd, Buhara, Sâmcan.

Abstract

This study aims at a brief analysis of the waqf documents attributed to the founder of the Samanıds State, Ismāīl ibn Ahmad and his descendents, and which are currently preserved in different archives and libraries of Uzbekistan. Since these documents represent one end of the trajectory of the development of Islamic archival practice in the early stages of the establishments of the institutions that produce such documents, their study may contribute to our understanding of the characteristics of Persian-language documents in general. Moreover, only on the basis of the collection, systematization, study and analysis of waqf documents stored in state archives, libraries and research centers, it is possible to determine a clear picture of the development of not only the waqf institution, its impact on the social and economic life of the region, but also its role in the system of dominant land-agrarian relations, and thus illuminate many problems of the little-studied history of the nations of Mawerannahr and Khorasan. Due to the fact that the waqf documents, which constitute the subject of our study, have been drawn up in different periods, we believe that the investigation of the changes in the land names donated as waqf will be important with respect to toponymical studies. In this context, the article will investigate the general content of the three waqf documents attributed to Ismāīl ibn Ahmad and his descendents, and the reasons why the donated lands were included in the category of waqf-i awlād.

Key words: Ismāīl ibn Ahmad Sāmānī, waqf document, waqf-i awlād, Bukhara, Sāmjan.

Giriş

IX. ve X. yüzyılda Mâverâünnehir ve Horasan bölgelerinde hüküm süren Türk soylu Sâmânîler Devleti’nin kurucusu İsmâîl b. Ahmed Sâmânî’nin kendi ahfâdı için Buhara civarındaki bazı araziyi vakıf olarak tahsis ettiği, az araştırılan konulardan biridir. Vakfiyelerde çoğunlukla vakfı evlâd diye zikredilen bu tür vakıf, asıl yararlanıcıları kurucunun torunları olan bağışlara tekabül eder; bu durumda, kurucunun oğulları ve kızları vakıf mülklerinin ürettiği gelirlerden hak sahibi olurlardı [1]. Vakfı evlâd terimi, kurucusu, mütevellinin torunları arasından seçilmesini şart koşan ve mütevellinin genellikle gelirlerden alınan bir öşür vergisine eşdeğer bir yönetim ücreti alma hakkına sahip olduğu bir vakıf anlamına da gelebilir [2]. Orta Asya vakıf geleneğinde yalnızca seyyidlerin ve hâcelerin torunları böyle bir vakıf düzenleme hakkına sahipti. Hâce Ahrâr ve Cûybâr şeyhlerinin mülkleri bu tür vakıflara örnek sayılabilir. Torunların lehine iki tür vakıf vardır (vakfı evlâd): seyyidlerin torunları lehine vakıf ve aile vakfı. İkincisi, belirli bir ailenin temsilcilerinin mülkü olarak kabul edilirken [3], İsmâîl Sâmânî’nin vakıf mülkleri, seyyidlerin torunları lehine bağışlanan birinci tür vakfa aitti. Çalışmamızda Özbekistan’ın farklı arşiv ve kütüphanelerinde bulunan İsmâîl Sâmânî’nin vakfiyelerini araştırmaya tabi tutarak dönemin vakıf tahsis etme işlemlerinin nasıl düzenlendiğini açığa çaıkartmaya çalışacağız.

Orta Asya’nın arşiv ve müzelerinde bulunan çeşitli türlerdeki belgelerin toplam sayısı 120 bini geçmektedir ve neredeyse 1000 yıllık bir tarihi dönemi kapsar [4]. VIII. yüzyılın üçüncü çeyreğine ait en eski Arapça belgeler çeşitli boyutlarda deri parçalar üzerine yazılmıştır [5]. Özbekistan Cumhuriyeti Bilimler Akademisi Ebû Reyhân Bîrûnî Şarkşinaslık Enstitüsü’nün yazma eserler koleksiyonunda XV. – XX. yüzyıllardan kalma 2.338 farklı türde belge bulunmaktadır. Bunlardan 1.500’den fazlası Buhara kaynaklıdır [6]. Vakfiyelerin sayısı ise sadece birkaç yüz olup bazıları el yazısıyla yazılmış kitaplar şeklinde düzenlenmiştir, bazıları da kadıların koleksiyonlarında yer almıştır [7]. Reichmuth’a göre bilhassa Taşkent’teki Özbekistan Merkez Devlet Arşivi’nin I-323 nolu koleksiyonu, Orta Asya vakıf belgelerinin açık arayla en büyük koleksiyonudur. Boşlukları ve eksik ve yanlış sınıflandırılmış öğeleri hesaba katan koleksiyon, yaklaşık 1200’ü Buhara’dan, geri kalanı çoğunlukla Hiva’dan, bazıları Taşkent’ten ve diğer yerlerden olmak üzere yaklaşık 1420 belgeden oluşmaktadır. En eski belgeler XIII. yüzyıla, büyük çoğunluğu XVIII. yüzyıldan XX. yüzyıla kadar uzanıyor. Koleksiyonun tarihi biraz kötü bir şekilde belgelenmiştir [8].

527a Nolu Belge

Özbekistan Cumhuriyeti Bilimler Akademisi Ebû Reyhân Bîrûnî Şarkşinaslık Enstitüsü’nün yazma eserler koleksiyonunda 931/1524-25 tarihli 527a nolu mühürsüz Farsça bir belge bulunmaktadır. Demirbaş defterinde şartlı olarak İsmâîl Sâmânî’nin Vakfiyesi olarak adlandırılmıştır [9]. O zamanlar Buhara’da özel şahısların elinde olan bu belge hakkında ilk kez M. Seidcan 1927’de Özbekçe Mearif ve Okutucu dergisinde Arapça harflerle basılan “Buhara Şehri ve Eski Binaları” adlı makalesinde haber vermiştir. Makalesinde bu belgeye “Vakfiye” veya “Sâmânîlerin Nesebnamesi” adını verdi [10]. Adı geçen 527a nolu belgede Buhara ilindeki bazı köylerin İsmâîl Sâmânî’nin vakıf olarak torunlarına bağışlandığı belirtilmektedir.

Belge, 8 yaprak kağıttan yapıştırılıp bir ruloya sarılan bir tomardır (Orta Çağ’da Orta Asya’da belgeler genellikle bu şekilde korunurdu). Tomarın uzunluğu 6 m 60 cm, genişliği 19-20 cm olup 460 satırdan oluşmaktadır. Siyah mürekkeple nestalik hattıyla istinsah edilmiştir. Metin, 403. satırdan 460. satra kadar ilkinden biraz kaba görünen farklı bir el yazısıyla istinsah edilmiştir. Bu satırlar başka bir müstensih tarafından istinsah edilmiş olabilir. Belgenin sonunda, müstensihin adını ve istinsah tarihini içeren dörtgen bir monogram bulunmaktadır.

Belgenin ilk 23 satrında İsmâîl Sâmânî’nin seyyid kökenli bir aileden geldiği anlatılır. Tomarın 24-50. satırlarında İsmâîl Sâmânî’nin vakıf arazileri ve vakfiyesi hakkında söz edilmektedir. Burada metin, kesin sınırları belirtilmeden yalnızca vakıfların bir listesinin sunumu ile sınırlıdır. Belgede toplamda İsmâîl Sâmânî’nin vakıf mülklerini oluşturan 13 mahallenin adı yer almaktadır. Vakfiyeye göre İsmâîl Sâmânî, Nehr-i Nevkende, Parkat, Hâce Ûbân, Mazre-yi Alişâh, Tall-i Garmâbe, Hazarbâğ, Sabûk ve Bâsandık köylerini vakıf olarak torunlarına bırakmıştır. Cû-yi Mûliyân, Büyük Çârbâğ Buhara Registânı’nı ise sadece torunlarına değil, aynı zamanda köleleri (mevlâ) ve fakir Müslümanlara (fukarâ) da vakıf olarak bırakmıştır. Bunun dışında fakihler, din âlimleri ve yolcular (kelimenin tam anlamıyla “gelip gidenler”) için de eski zamanlarda 12 sulama kanallarıyla sulanan toprakların bulunduğu Varahşa ilçesi arazisi vakıf olarak tahsis edilmiştir.

Belgenin kalan 51-460. satırları Sâmânîler hanedanının tarihine ayrılmıştır. Belgenin son kısmında Emir Abdülmelik b. Mansûr’un (389-390/999-1000’de hüküm sürmüştür) döneminde Horasan’da Sâmânîlerin egemenliğine son verildiği belirtilir. Bu sırada, Karahânlı hükümdarı İlik Hân, Mâverâünnehir’in tamamını işgal etmiştir. Sâmânîler hanedanının son temsilcisi İsmâîl el-Muntasir, uzun süre atalarının iktidarını yeniden kurmaya çalışmış, ancak başarısız olmuştur (427-454 satırlar). Belge şu sözlerle sona erir:

“Sâmân evinden olan padişah hanedanı artık sona erdi. Bu evin bazı torunları el sanatlarına başlarken, diğerleri bilim ve erdem alanlarında ün kazandı. Her ikisi de sıradan insanlar haline geldi.

Bu [sözler] 931 senesinde Receb ayının 20. gününde yazılmıştır. Bunu Buhara – Allah onu musibetlerden ve belalardan korusun! – şehrinde güvenilir kişilerin huzurunda Behrü’d-Dürerden istinsah ettim”. Monogram şeklinde bir imza: “Abdullah Muhammed Rehim ibn Muhammed Rauf. 931. En iyisini Allah bilir.” (satır 455-460).

758/6-7 Nolu Belge

Özbekistan Cumhuriyeti Merkez Devlet Arşivi’nin 323 nolu ana koleksiyonunun 758/6-7 demirbaş noluyla İsmâîl Sâmânî’nin soyundan gelenler lehine düzenlenen vakfiyenin geç bir nüshası bulunmaktadır. Farsça bir metnin bulunduğu büyük bir kağıt rulosu şeklindeki bu belgenin adı Vakfiye-yi Evlâd-ı Pâdişâh-ı İsmâîl Sâmânî’dir [11]. O.D. Çehoviç, 1287 nolu belgenin bir fotokopisinin incelenmesine adanan makalesinde, bu belge hakkında bir ön rapor [12], M. Usanova ise bilahare bu belgenin kısa bir tanımını vermiştir [13].

Vakfiye, 7 yaprak kağıttan yapıştırılıp rulo haline getirilen bir tomardır ve siyah mürekkeple sarı tonlu yerel bir kağıt üzerine nestalik hattıyla istinsah edilmiştir. Yaprakların genişliği 42 cm, tomarın toplam uzunluğu 3 m 10 cm, satır sayısı 98. Belgenin orijinalliğini teyit etmek için rulonun yapıştırılmış yerlerine, yaprakların her iki tarafına 2,5 cm çapında yuvarlak, toplam 13 mühür basılmıştır. Mühürde 1785-1800 yılları arasında hüküm süren Emir Şah Murad’ın adı yazılıdır ve 1198/1784-85 tarihi belirtilmektedir. Belge metninde İsmâîl Sâmânî tarafından 254/868 yılında düzenlendiği yazılmaktadır. Belge, Sâmcan kanalı çevresindeki arazinin İsmâîl Sâmânî’nin soyundan gelenler lehine vakıf olarak bırakılması konusundadır. Belge, İsmâîl Sâmânî’nin torunlarının yararına vakıf kurmasının nedenlerinin bir açıklamasıyla başlar ve bu varlıkların yasal vakıflar olduğunu doğrular. Şarkşinaslık Enstitüsü’nde bulunan 527a numaralı belgeden farklı olarak bu belge, vakfa dönüştürülen tüm toprakların, köylerin ve yerleşim yerlerinin kesin sınırlarını verir.

İsmâîl Sâmânî’nin Buhara ve civarındaki adı geçen vakıf mülkleri hakkında bazı bilgilere Ebû Bekir Muhammed b. Cafer en-Nerşehî’nin (ö. 348/959-69) Buhara Tarihi adlı eserinde rastlanmak mümkündür. Ona göre İsmâîl Sâmânî, Şerg köyünü tüm mülkleri arazisi ile kendi parasına satın almıştır. Bu köy Semerkant yolunda Buhara’dan 4-5 fersah uzaklıkta bulunuyordu. İsmâîl Sâmânî, Buhara şehri içindeki Semerkant Kapısı’nda yaptırdığı ribatın bakımı için bu köyü vakfa bağışlamıştır. Ancak XII. yüzyılda bu ribat ve onun vakfı artık mevcut değildi. İsmâîl Sâmânî ayrıca büyük bir Barkad köyünü de kalesi ile birlikte satın alarak iki kısmını Ali ve Cafer’in torunları, iki kısmını da fakirler ve iki kısmını torunları yararına vakfa teslim etmiştir [14]. İsmâîl Sâmânî, Buhara yakınlarındaki Cû-yi Mûliyân malikanesini de daha önce Halife el-Musteʻîn’in (248-252/862-866) ordu komutanı olan Hasan b. Muhammed b. Talût’tan satın almıştır. Daha önce bu mülk Buhar-Hudat Tugşada’ya aitti. İsmâîl Sâmânî Cû-yi Mûliyân’da saraylar ve bahçeler inşa etti ve bunların çoğunu kendi mevlâsı için vakıf olarak tahsis etti. Bu vakıf, XII. yüzyılda da vardı. İsmâîl Sâmânî yine Hasan b. Muhammed b. Talût’tan Deştek ilçesini 10 bin dirheme satın almış ve onu bir Câmî için vakfa dönüştürdü. Ayrıca Câmî’nin çevresindeki birçok evi de satın alarak vakfın büyüklüğünü üçte iki artırdı. İsmâîl Sâmânî’nin ölümünden sonra emir olan tüm torunları Cû-yi Mûliyân’da kendilerine saraylar ve bahçeler inşa ettiler [15]. Sogd Nehri’nin güneyinde, Semerkant yolunda Buhara’dan 1 geçiş veya 7 fersah uzaklıkta bulunan Zermân köyü de İsmâîl Sâmânî’nin kişisel mülküydü. Bu köyü sevmiş, içine bir bahçe yaptırıp hep oraya avlamaya giderdi [16]. Şu hususu belirtilmeliyiz ki daha sonraki kaynaklarda İsmâîl Sâmânî’nin vakıf mülkleri hakkında bilgi bulunmaz.

1287 Nolu Belge

Özbekistan Cumhuriyeti Kültür ve Spor Bakanlığı Kültürel Miras Anıtlarının Korunması ve Kullanılması Genel Müdürlüğü’nün arşivinde 3499-3510 nolu Farsça bir belgenin fotokopisi bulunmaktadır. Belgenin aslı önceden Özbekistan Cumhuriyeti Merkezi Devlet Arşivi’nde bulunuyordu, ancak sonradan kaybedilmiştir. Buhara vakıf belgeleri koleksiyonu demirbaş defterinde 1287 no ile İsmâîl Sâmânî’nin Vakfiyesi olarak kaydedilmiştir. İçerik olarak bu vakfiyenin metni 758/6-7 nolu vakfiyenin metni ile aynıdır ve ciddi bir farkı yoktur [17]. 1287 ve 527a nolu belgelerin İsmâîl Sâmânî’nin seyyid kökenine ilişkin bilgileri diğer kaynakların verileriyle teyit edilmemiştir. Muhtemelen bu bilgi İsmâîl Sâmânî’nin kendisine değil, torunlarına ilişkindir. İsmâîl Sâmânî’nin Hz. Muhammed’in kanının kendi soyundan gelenlerin damarlarında akması için  kızı Mâh-i Sîmâ’yı eş olarak Termiz seyyid ailesinin temsilcisi Emir Abdullah’a verdiği bilinmektedir [18].

İsmâîl Sâmânî’nin Vakıf Mülkleri

527a nolu belgede (satır 31-41 ve 222) İsmâîl Sâmânî’nin aşağıdaki vakıfları listelenmiştir: Nehr-i Nevkende, Parkat, Hâce Ûbân, Mezra-yi Alişâh, Erbâb-ı Kete, Tall-i Garmâbe, Hazarbâğ, Basandik köyleri, Cû-yi Mûliyân, Buhara Registani, Varahşa ilçesi ve Çârbâğ-ı Buzurg köyü. 1287 ve 758/6-7 nolu belgede, aşağıdaki yerleşim yerleri İsmâîl Sâmânî’nin vakıf mülkleri diye zikredilmiştir: Parkat, Garmâbe, Hâce Ûbân, Nehr-i Nevkende, Mezra-yi Alişâh, Erbâb-ı Kete ve Esbâb-ı Eynü’d-Dîn. Akabinde Ahmed ibn Esed Sâmânî’nin mezarının bulunduğu bir arazi parçasının açıklaması verilmiştir. Belgede Parkat, Garmâbe ve Hâce Ûbân köylerinin Buhara ilinin Sâmcan ilçesinde, Mezra-yi Alişâh, Erbâb-ı Kete ve Esbâb-ı Eynü’d-Dîn köylerinin Hutfar ilçesinde ve Nehr-i Nevkende köyünün Pâ-yi Rûd ilçesinde bulunduğu belirtilir. Belgelerde ayrıca Rûd ilçesinde bulunan adı belirtilmeden bir araziden de bahsedilir. Batı, doğu, güney ve kuzeyden bitiştikleri topraklarla tüm köylerin ve mahallelerin sınırları zikredilmiştir.

1287 ve 758/6-7 nolu vakfiyelerde bahsedilen Parkat, Garmâbe, Hâce Ûbân, Nehr-i Nevkende, Mezra-yi Alişâh ve Erbâb-ı Kete köylerinin isimleri 527a numaralı belgede de bulunmaktadır. 527a nolu belgede sadece Esbâb-ı Eynü’d-Dîn köyünden bahsedilmez. 527a nolu belgede zikredilen Sabûk, Basandık, Hazarbâğ, Cû-yi Mûliyân, Buhara Registanı, Varahşa ve büyük Çârbâğ vakıf topraklarının isimlerine ise 758/6-7 ve 1287 nolu belgelerde rastlamayız. Büyük ihtimalle XIX. yüzyıla gelince bu köylerin isimleri değişmiştir.

Sonuç

Nerşehî’nin verilerinden Sâmcan kanalının civarında bulunan İsmâîl Sâmânî’nin vakıf mülklerinin XII. yüzyılda artık mevcut olmadığı anlaşılmaktadır. Ancak günümüze ulaşan vakfiyede İsmâîl Sâmânî’nin vakıf mülkleri arasında Sâmcan kanalı üzerinde bulunan 3 köyün adı zikredilmektedir. Bu vakıfların Moğol istilasından sonraki dönemde yeniden kurulduğu varsayılabilir. Sâmânîlerin torunlarının XV. yüzyıla kadar soylarını korudukları bilinmektedir. Kaynaklarda İsmâîl Sâmânî ve Bahrâm Çûbîn’in soyundan gelen Candibek isimli bir kişiden bahsedilir. Candibek, Cûçî Buka’nın torunu ve 4. kuşakta Şeybânî Hân’ın soyundan gelen Ming Timûr Hân ile kızını evlendirerek Cûçîler ile akraba olmuştur. Ebû’l-Hayr Hân, Candibek’in kızından 4. kuşakta Ming Timûr Hân’ın torunudur [19]. İktidardaki hanedanla aile bağları, İsmâîl Sâmânî’nin soyundan gelenlerin ve onların atalarının topraklarının sosyal statüsünün iade edilmesi için katkı sağlamış olabilir. İsmâîl Sâmânî’nin vakıf mülklerinin yanı sıra Cû-yi Mûliyân ve Kâh Fürüşân gibi bazı yer adlarından sadece Nerşehî’nin Buhara Tarihi’nde bahsedildiği gerçeğine bakılırsa, aynen bu kitabın vakfiyelerin metinlerini derlemek için esas kaynak olarak hizmet ettiği anlaşılmaktadır.

527a nolu belgenin değeri, el-Muntasir’in katledildiği yer olarak Margûmâd bölgesinin belirtilmesinde yatmaktadır. Diğer kaynaklarda bu yer adından hiç bahsedilmemiştir. Bu nedenle 527a nolu belgenin bu konuda verdiği bilgi benzersizdir. 1287 ve 758/6-7 nolu belgelere göre İsmâîl Sâmânî’nin vakıf mülkleri şehrin kendisinde ve 4 ilçenin: Sâmcan, Hutfar, Rûd ve Pâ-yi Rûd topraklarında bulunuyordu.

Bu verilere dayanarak sonuç olarak şunu ileri sürebiliriz ki bu 3 belgede sunulan veriler, İsmâîl Sâmânî’nin döneminde Arapça olarak düzenlenen vakfiyeye dayanır. Bu vakfiye sadece vakfa intikal eden arsalarla ilgili kısmı yani 527a nolu belgenin 24-41. satırlarını, 1287 nolu belgenin de 2., 3. ve 4. kısımlarını içermektedir. Sonraki yüzyıllarda, vakfiyenin metni muhtemelen Farsçaya çevrildi, bazı değişikliklere uğradı ve bize daha da çarpıtılmış ve tamamlanmış bir biçimde ulaştı [20].

Dipnotlar:

[1] Paolo Sartori, Visions of Justice: Sharīʻa and Cultural Change in Russian Central Asia. Leiden: Brill, 2017, s. 222.

[2] Sartori, a.g.e., s. 223.

[3] Aleksandr Semyonov, “Oçerk pozemelno-podatnogo i nalogovogo ustroystva Buharskogo hanstva”, Trudı SAGU, seriya II. Taşkent: SAGU Yayınları, 1929, s. 40, A.H. Hamrayev, Neskolko obraztsov “nasledstvennogo vakfa”, Bülleten SAGU, sayı: 25, Taşkent, 1947, s. 205-217, P.P. İvanov, Hozyastvo cuybarskih şeyhov: K istorii feodalnogo zemlevladeleniya v Sredney Azii v XVI-XVII vv. Moskova-Leningrad: AN SSSR Yayınları, 1954, 16, 81.

[4] Olga Çehoviç, “Zadaçi Sredneaziatskoy Diplomatiki”, Narodı Azii i Afriki, sayı: 6, 1969, s. 75, G. Curayeva, “Şarqşunoslik İnstituti Vaqfnomaları”, Şarqşunoslik, sayı: 8, Taşkent: Minhac, 1997, s. 170, aynı yazar, “İssledovaniye vakfnıh dokumentov fonda İnstituta vostokovedeniya AN Ruz, Özbekiston Tarihi, sayı: 4, 2004, s. 40-41.

[5] G. Khan, Arabic Documents from Early Islamic Khurasan. London: The Nour Foundation, 2007, Ş. Kamoliddin, Novıye Arabskiye Dokumentı iz Toharistana. LAP, 2012.

[6] Olga Çehoviç, “Sobraniye Vostoçnıh Aktov v AN Uzbekistana”, İstoriçeskiye Zapiski AN SSSR, cilt: 26. Moskova: İzdatelstvo AN SSSR, 1948, s. 306.

[7] Curayeva, Şarqşunoslik İnstituti Vaqfnomaları, s. 170-171.

[8] Philipp Reichmuth, “Lost in the Revolution”: Bukharan waqf and Testimony Documents from the Early Soviet Period”, Die Welt des Islams, sayı: 50, 2010, s. 365.

[9] 527a nolu İsmâîl Sâmânî’nin Vakfiyesi, Özbekistan Cumhuriyeti Bilimler Akademisi Ebû Reyhân Bîrûnî Şarkşinaslık Enstitüsü’nün yazma eserler koleksiyonu.

[10] M. Seidcan, “Buhara Şehri ve Eski Binaları”, Mearif ve Okutucu, sayı: 9-10, s. 53.

[11] 758/-7 nolu Vakfiye-yi Evlâdı-ı Pâdişâh-ı İsmâîl Sâmânî, Özbekistan Cumhuriyeti Merkez Devlet Arşivi.

[12] Olga Çehoviç, “Krestyanskiye Obyazatelstva 1914 g, na Osnovanii Mnimoy Gramotı İsmaila Samani”, İstoriçeskiye Zapiski AN SSSR, cilt: 33, Moskova: İzdatelstvo AN SSSR, 1950, s. 259, not 3.

[13] M. Usanova, “İsmoil Somoniy Vaqfnomasi”, Şarqşunoslik, sayı: 6, Taşkent: Fan, 1995, s. 24-25.

[14] Muhammed Nerşehî, Tarih-i Buhârâ, çeviri ve önsöz: Ş. Kamoliddin, Taşkent: SMI-ASIA, 2011, s. 29.

[15] Nerşehî, a.g.e., s. 38, 54.

[16] Nerşehî, a.g.e., s. 85.

[17] Çehoviç, Krestyanskiye Obyazatelstva, s. 259, not 3.

[18] Aleksandr Semyonov, “Proishojdeniye termezskih seyidov i ih drevnyaya usıpalnitsa Sultan Saodat”, Protokolı zasedaniy i soobşeniya çlenov Turkestanskogo krujka lübiteley arheologii, 1914, s. 15.

[19] Tevarih-i Güzide-i Nusret-name, thk.: A.M. Akramov, Taşkent: Fan, 1967, s. 102, 117, 134, Mahmud b. Veli, More tayn otnositelno oblastey blagorodnıh (Coğrafya), çev.: B. Ahmedov, Taşkent: Fan, 1977, s. 348.

[20] Ş. Kamoliddin, B. Musametov, Vakfnıye Dokumentı Potomkov Ismaila Samani. LAP, 2017, s. 77-78.

Kaynakça

527a nolu İsmâîl Sâmânî’nin Vakfiyesi, Özbekistan Cumhuriyeti Bilimler Akademisi Ebû Reyhân Bîrûnî Şarkşinaslık Enstitüsü’nün yazma eserler koleksiyonu.

758/-7 nolu Vakfiye-yi Evlâdı-ı Pâdişâh-ı İsmâîl Sâmânî, Özbekistan Cumhuriyeti Merkez Devlet Arşivi.

1287 (3499-3510) nolu Vakfiye-yi Evlâdı-ı Pâdişâh-ı İsmâîl Sâmânî, Özbekistan Cumhuriyeti Kültür ve Spor Bakanlığı Kültürel Miras Anıtlarının Korunması ve Kullanılması Genel Müdürlüğü’nün arşivi.

Curayeva, G., “Şarqşunoslik İnstituti Vaqfnomaları”, Şarqşunoslik, sayı: 8, Taşkent: Minhac, 1997, s. 170-176.

aynı yazar, “İssledovaniye vakfnıh dokumentov fonda İnstituta vostokovedeniya AN Ruz, Özbekiston Tarihi, sayı: 4, 2004, s. 40-49.

İvanov, P.P., Hozyastvo cuybarskih şeyhov: K istorii feodalnogo zemlevladeleniya v Sredney Azii v XVI-XVII vv. Moskova-Leningrad: AN SSSR Yayınları, 1954.

Hamrayev, A.H., Neskolko obraztsov “nasledstvennogo vakfa”, Bülleten SAGU, sayı: 25, Taşkent, 1947, s. 205-217.

Kamoliddin, Ş., Novıye Arabskiye Dokumentı iz Toharistana. LAP, 2012.

Kamoliddin, Ş., Musametov, B., Vakfnıye Dokumentı Potomkov Ismaila Samani. LAP, 2017.

Khan, G., Arabic Documents from Early Islamic Khurasan. London: The Nour Foundation, 2007.

Mahmud b. Veli, More tayn otnositelno oblastey blagorodnıh (Coğrafya), çev.: B. Ahmedov, Taşkent: Fan, 1977.

Nerşehî, Muhammed, Tarih-i Buhârâ, çeviri ve önsöz: Ş. Kamoliddin, Taşkent: SMI-ASIA, 2011.

Reichmuth, Philipp, “Lost in the Revolution”: Bukharan waqf and Testimony Documents from the Early Soviet Period”, Die Welt des Islams, sayı: 50, 2010, s. 362-396.

Sartori, Paolo, Visions of Justice: Sharīʻa and Cultural Change in Russian Central Asia. Leiden: Brill, 2017.

Seidcan, M., “Buhara Şehri ve Eski Binaları”, Mearif ve Okutucu, sayı: 9-10, s. 52-56.

Semyonov A.A., “Proishojdeniye termezskih seyidov i ih drevnyaya usıpalnitsa Sultan Saodat”, Protokolı zasedaniy i soobşeniya çlenov Turkestanskogo krujka lübiteley arheologii, 1914, s. 3-20.

aynı yazar, “Oçerk pozemelno-podatnogo i nalogovogo ustroystva Buharskogo hanstva”, Trudı SAGU, seriya II. Taşkent: SAGU Yayınları, 1929.

Usanova, M., “İsmoil Somoniy Vaqfnomasi”, Şarqşunoslik, sayı: 6, Taşkent: Fan, 1995, s. 24-31.

Çehoviç, Olga, “Sobraniye Vostoçnıh Aktov v AN Uzbekistana”, İstoriçeskiye Zapiski AN SSSR, cilt: 26. Moskova: İzdatelstvo AN SSSR, 1948, s. 306-311.

aynı yazar, “Krestyanskiye Obyazatelstva 1914 g, na Osnovanii Mnimoy Gramotı İsmaila Samani”, İstoriçeskiye Zapiski AN SSSR, cilt: 33, Moskova: İzdatelstvo AN SSSR, 1950, s. 259-270.

aynı yazar, “Zadaçi Sredneaziatskoy Diplomatiki”, Narodı Azii i Afriki, sayı: 6, 1969, s. 75-82.

Ekler:

527a Nolu Vakfiyenin Başlangıcı

758/6-7 Nolu Belgenin Başlangıcı